Sắt – nguyên nhân, ảnh hưởng của thiếu và cách dự phòng
VAI TRÒ CỦA SẮT
- Vai trò quan trọng để tạo hồng cầu
- Vận chuyển oxy và CO2 trong quá trình hô hấp (Hb)
- Dự trữ oxy cho cơ (myoglobin)
- Vận chuyển electron (cytochrom, mitochondrial dehydrogenase)
- Hô hấp tế bào (catalase, peroxydase)
- Tham gia vào thành phần của một enzym trong hệ miễn dịch.
- Thành phần của một số men quan trọng
- Quan trọng trong sự phát triển trí não ở trẻ.
NGUYÊN NHÂN THIẾU
Thiếu máu dinh dưỡng do thiếu sắt là một thể bệnh thiếu máu dinh dưỡng hay gặp nhất ở nước ta, do cơ thể thiếu chất sắt, là một thành phần quan trọng cần thiết cho quá trình tạo máu. Thiếu máu dinh dưỡng do thiếu sắt là một bệnh tiến triển âm thầm nên thường bị bỏ qua.
Nguyên nhân chủ yếu của bệnh Thiếu máu dinh dưỡng do thiếu sắt là do :
- chế độ ăn thiếu chất sắt so với nhu cầu của cơ thể
- hoặc nhiễm giun (các loại giun sống kí sinh trong ruột, ăn các chất dinh dưỡng làm cho cơ thể thiếu các chất dinh dưỡng, trong đó có chất sắt; hoặc như giun móc làm chảy máu đường tiêu hóa, cơ thể bị mất máu kéo dài, dẫn đến thiếu máu)
Tại sao trẻ em hay bị thiếu máu dinh dưỡng do thiếu sắt :
- Do cung cấp thiếu: thường gặp ở trẻ thiếu sữa mẹ, trẻ đẻ non, sinh đôi, bữa ăn của trẻ thiếu đạm và vi chất dinh dưỡng.
- Do nhu cầu cao ở trẻ trong giai đoạn phát triển nhanh: trẻ dưới 2 tuổi, tuổi dậy thì.
- Do hấp thu kém: khi trẻ bị bệnh mạn tính đường tiêu hóa.
- Mất máu mạn tính: khi trẻ bị nhiễm giun, loét dạ dày tá tràng, polyp ruột.
Dấu hiệu nhận biết thiếu máu dinh dưỡng do thiếu sắt :
Dấu hiệu sớm:
- Mệt mỏi, ít hoạt động, hay quấy khóc, ăn kém, dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn.
- Hay hoa mắt, chóng mặt, kém tập trung, hay đau đầu, buồn ngủ.
Giai đoạn muộn:
- Thiếu máu xuất hiện từ từ, da xanh, niêm mạc nhợt.
- Thiếu máu ảnh hưởng đến nhiều cơ quan: hệ thần kinh, tim mạch, hệ miễn dịch, nội tiết…
ẢNH HƯỞNG
Đối với trẻ em:
- Biếng ăn, chậm lớn.
- Hệ miễn dịch suy yếu.
- Ảnh hưởng đến chỉ số thông minh (IQ).
Đối với các em lứa tuổi học đường:
- Giảm phát triển trí tuệ, vận động.
- Giảm khả năng học tập và hoạt động thể lực
- Giảm phát triển thể lực
- Giảm sức đề kháng với bệnh nhiễm trùng
Đối với phụ nữ mang thai:
- Thiếu máu gây nên tình trạng thiếu oxi ở các tổ chức, đặc biệt ở một số cơ quan như tim, não.
- Nguy hiểm hơn : tăng nguy cơ đẻ non, tăng tỷ lệ mắc bệnh và tử vong của của mẹ và con.
- Những bà mẹ bị thiếu máu có nguy cơ đẻ con nhẹ cân và dễ bị chảy máu ở thời kỳ hậu sản và lại sinh ra những đứa con có tình trạng dự trữ sắt thấp…
DỰ PHÒNG THIẾU
Các biện pháp phòng chống thiếu sắt và thiếu máu dinh dưỡng là :
- Bổ sung sắt bằng đa dạng hóa bữa ăn : lựa chọn các thực phẩm giàu sắt (nội tạng động vật, các loại thịt đỏ, sò, ốc, tảo, đậu lăng, đậu xanh, đậu đỏ…) ;
- Hạn chế sử dụng các thực phẩm,đồ uống chứa chất ức chế hấp thu sắt như nước chè đặc, cà phê…
- Bổ sung viên sắt : bổ sung trong giai đoạn có thai, trẻ em đang lớn, phụ nữ lứa tuổi sinh đẻ.
- Sản phẩm tăng cường sắt : bột ngũ cốc, sữa, nước mắm, bánh dinh dưỡng, bột dinh dưỡng…
- Phòng chống thiếu máu : phòng chống các bệnh nhiễm ký sinh trùng, sốt rét và vệ sinh môi trường
THỪA SẮT
Rất hiếm gặp tình trạng thừa sắt do tiêu thụ thực phẩm nhờ cơ chế tự điều hòa chuyển hóa của cơ thể. Tuy nhiên, có thể gặp tình trạng tích lũy gây thừa sắt ở những bệnh nhân phải truyền máu thường xuyên trong các bệnh thiếu máu. Hoặc do sử dụng sản phẩm bổ sung không phù hợp.
Người trưởng thành (kể cả phụ nữ có thai và bà mẹ cho con bú) và trẻ vị thành niên thường có mức giới hạn tiêu thụ tối đa là 45mg/ngày. Trẻ em đến thiếu niên 13 tuổi có mức giới hạn tiêu thụ là 40mg/ngày.